پیش گفتار

در دنیای امروز با پیشرفت تکنولوژی ، همه گیر شدن استفاده از اینترنت و به موازات آن ، ورود حجم گسترده اطلاعات به زندگی انسان ها ، تحقیق و جستجو در خصوص نیازهای روزمره به کاری آسان تبدیل شده است. کافی است در هر نقطه از دنیا ، با اتصال به شبکه جهانی ، کلیدواژه های مربوط به نیاز خود را جستجو کنید. موتورهای جستجو طی چند ثانیه ، نتایج متعددی را به شما پیشنهاد خواهند کرد و آسان ترین راه های دست یابی به آن را به همراه نزدیک ترین محل تامین و همچنین شماره تلفن و وبسایت فرد یا شرکت تامین کننده به شما معرفی خواهند نمود. در واقع در شرایط کنونی ، بی سواد کسی است که در خصوص جنس یا خدماتی که میخرد ، اطلاعاتی (هر چند اندک) نداشته باشد ، در حالیکه محیط اینترنت لبریز از اطلاعات در همه زمینه هاست.

قطعاً برای همه ما پیش آمده که موعد تعویض روغن خودرومان فرا رسیده است. ساده ترین روش ، کاری است که تا کنون انجام داده ایم. با ماشین وارد تعمیرگاه می شویم ، ماشین را خاموش میکنیم ، کاپوت را بالا میزنیم و از آقای تعمیرکار خواهش میکنیم یک #روغن_خوب برایمان بریزد. اما آیا واقعاً خودمان میدانیم روغن خوب چیست؟ آیا تا کنون به خوراک موتور خودرومان فکر کرده ایم؟ آیا تا الان دفترچه راهنمای ماشین را برای مطالعه توصیه های سازنده آن ورق زده ایم؟ تا هشتاد درصد احتمال شنیدن « نه » وجود دارد. ما فقط اعتماد کرده ایم و ممکن است گاهی چوب این اعتماد را نیز بخوریم. ممکن هم هست که از این اعتماد ضربه نبینیم ، اما اینکه بدانیم چه خوراکی به ماشین شخصی مان داده می شود، قطعاً حس دلسوزانه تری برای نگهداری و استفاده بهینه از آن خواهیم داشت.

در این گفتار تلاش شده است که مقدمات شناخت یک روغن خوب که مناسب با نیازهای خودروی شماست ، گردآوری شود. آنچه که پس از مطالعه این مجموعه به آن دست خواهید یافت شامل موارد زیر می باشد :

• مقدمه ای بر تولید روانکارها
• انواع روغن پایه
• نحوه تولید روغن موتور
• انواع روغن موتور
• درجه بندی کیفی روغن موتور
• درجه بندی روغن دنده (گیربکس)
• روغن هیدرولیک
• گریس

در هر یک از ماشین آلات و تجهیزات مورد استفاده بشر ، قطعاتی قرار دارند که در نتیجه تعامل آنها ، آن ماشین یا تجهیز می تواند وظیفه خود را انجام دهد. در این قطعات سطوحی وجود دارد که به دلیل لزوم پیوستگی به یکدیگر ، بین آنها سایش به وجود می آید. این سایش ضمن تولید گرما ، موجب خوردگی قطعات و ایجاد ضرباتی برای آن قطعه و در نتیجه کاهش عمر مفید دستگاه مورد استفاده میگردد.

روانکارها با ورود به هر محیطی ، میزان اصطکاک را کاهش داده و از سایش سطوح متحرک بر روی یکدیگر جلوگیری می کنند. در مواردی که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت ، روانکار ضمن کاهش اصطکاک ، مسئولیت انتقال حرارت و قدرت را نیز بر عهده میگیرد.

روانکارهایی که در خصوص آنها صحبت خواهیم نمود عبارتند از : روانکارهای مایع و گریس (که نه مایع است و نه جامد).

برای تهیه روغن ، نیاز به ماده اولیه ای به نام روغن پایه یا Base Oil داریم. روغن های پایه یا دست اول (Virgin) هستند و یا حاصل تصفیه مجدد روغن های استفاده شده می باشند (Recycle).

روغن های پایه دست اول یا Virgin شامل سه دسته هستند : معدنی ، سنتتیک و نیمه سنتتیک.

روغن پایه معدنی

نفت خام پس از ورود به سیر پالایش ، به نقطه جوش می رسد. محصول این پالایش ، سه دسته محصول خواهد بود :

• دسته محصولات سبک مانند بنزین ، گازوئیل و نفت سفید
• دسته محصولات سنگین مانند روغن سنگین و قیر

و اما محصول سوم ، میان دو رده محصولی که از آنها نام بردیم قرار میگیرد. برش روغنی یا Lub Cut همان ماده ای است که برای تولید روانکار از آنها استفاده میگردد. پس از دست یابی به برش روغنی ، آن را موم گیری و آروماتیک زدائی میکنند تا از آن روغن پایه (Base Oil) به دست آید.

این رایج ترین نحوه دست یابی به روغن پایه است. به محصول این پروسه در اصطلاح روغن پایه معدنی (Mineral) گفته می شود.

روغن های پایه معدنی ، خود به سه دسته تقسیم می شوند : گروه 1 ، گروه 2 و گروه 3 که در بازار جهانی روغن هم به همین نامها شناخته میشوند. گروه 1 آسان ترین و گروه 3 مشکل ترین سیر تولید را دارند که بر همین اساس قیمت آنها نیز تعیین میگردد. یعنی گروه 1 ارزانترین و گروه 3 گران ترین روغن پایه معدنی است.

رنگ ، شاخص گرانروی (ویسکوزیته) و میزان گوگرد موجود (که هر چه کمتر باشد بهتر است) در روغن پایه معدنی عامل تعیین درجه کیفی و همچنین قیمت آن خواهد بود.

 روغن پایه سنتتیک

نوع دیگری از روغن پایه ، روغن سنتتیک (Synthetic) یا سنتزی است. پروسه تولید این نوع روغن پایه کاملاً با روغن معدنی متفاوت است و بر خلاف آن ، محصول پالایش نفت خام نیست. روغن پایه سنتتیک محصول یک عملیات ترکیبی شیمیائی است که در شرایط خاص و با تکنولوژی پیشرفته به دست می آید.

به این معنی که این نوع روغن از ترکیبات شیمیایی و با استفاده از خواصی که به هیدروکربن‌ها داده می‌شود، ساخته می‌شود. به همین با توجه به ساختار و مشخصاتی که هر شرکت سازنده روغن موتور به کار می‌گیرد ، تفاوت‌هایی با محصول شرکت ‌های دیگر در آن ایجاد می‌شود و هر کدام از انواع روغن‌های ساخت شرکت‌های گوناگون ، به خاطر تفاوت در همین مواد تشکیل‌دهنده و ساختار ، دارای خواص مخصوص به خود می‌شوند. در میان همه این روغن‌ها ، دسته‌ای از آنها که بر پایه و اساس Poly Alpha Olefin یا به اختصار PAO  ساخته می‌شوند، به خاطر داشتن ترکیبات Ester‌ها ، کارکرد بالاتری دارند و برای استفاده در خودروهایی که با روغن پایه معدنی سازگار شده‌اند ، از انواع دیگر سنتتیک‌ها بهترند.

روغن پایه نیمه سنتتیک

سومین نوع روغن پایه ، روغن پایه نیمه سنتتیک (Semi Synthetic) است که در واقع ترکیبی از روغن معدنی و سنتتیک است. یعنی یک کاربرد میانه نسبت به آن ها دارد. از معدنی مرغوب تر و از سنتتیک پائین تر است.

بنابراین طبقه بندی کیفی روغن های پایه به شرح زیر است :

• روغن پایه سنتتیک (مرغوب ترین)
• روغن پایه نیمه سنتتیک
• روغن پایه معدنی

بر اساس این طبقه بندی ، هزینه تولید روغن ها نیز از سنتتیک به معدنی کاهش می یابد. بنابراین روغن سنتتیک گران ترین و روغن معدنی ارزان ترین روغن های موجود در بازار هستند.

 به صورت کلی ، اگر در مورد یک خودرو استفاده از نوع خاصی از روغن موتور تهیه شده با یک روغن پایه خاص ذکر شده باشد ، نمی توان از درجه کیفی پائین تر از آن استفاده نمود. به عنوان مثال اگر سازنده یک خودرو ، استفاده از روغن موتور ساخته شده با روغن پایه معدنی را مجاز دانسته است ، می توان در آن روغن نیمه سنتتیک و سنتتیک ریخت. اما استفاده عکس ، موجب ایراد خسارت به اجزای موتور خواهد شد.

نحوه تولید روغن موتور

روغن موتور محصول ترکیب روغن پایه با درصدهای گوناگونی از افزودنی های مختلف است که به آنها Additive گفته می شود. این مواد بسته به نوع عملکردشان عبارتند از :

1) مواد بالا برنده شاخص گرانروي

2) مواد ضد اكسيداسيون که از اكسيده شدن روغن و درنهايت تشكيل لجن جلوگيري مي‌نمايد

3) مواد صابوني (پاك كننده) که براي پاكيزه نگه‌داشتن موتور از طریق معلق نگاه داشتن آلاینده های مختلف و مانع شدن از نشستن آنها بر روی قطعات استفاده میشود

4) مواد ضد خوردگي

5) مواد ضد زنگ

6) مواد ضد كف كردن روغن

7) مواد كاهش دهنده اصطكاك

به مجموع موارد بالا در اصطلاح فنی Additive Package گفته می شود. فرمول ترکیب مواد به کار رفته در Additive Package ، فرمولی انحصاری است و به دلایل تجاری صرفاً در اختیار تولید کننده آن قرار دارد.

اما تولید کننده آن ، تضمین دست یابی به روغن موتور مورد نظر را بر اساس فرمولاسیون پیشنهادی به خریدار می دهد.

انواع روغن موتور

برای تشخیص روغن موتور مناسب لازم است به دو مورد بسیار مهم توجه نمود.

اول شاخص گرانروی روغن و دوم درجه کیفی آن.

در زیر به بررسی هر یک از خواص یاد شده خواهیم پرداخت.

شاخص گرانروی

شاخص گرانروی یا ویسکوزیته (Viscosity) عبارت است از مقاومت روغن در مقابل جریان یافتن. به طور مثال آب دارای ویسکوزیته پائین و عسل دارای ویسکوزیته بالاست. ویسکوزیته تابع عکس دماست. یعنی هر چه دما بالاتر باشد ویسکوزیته کاهش می یابد و هر چه دما افت کند ویسکوزیته بالاتر می رود.

انجمن مهندسین خودرو آمریکا ، شاخصی برای گرانروی روغن های مورد مصرف در خودرو تعریف نموده اند که آن را  با علامت اختصاری SAE که مخفف Society of Automitive Engineers است نشان می دهند. بنابراین ویسکوزیته 40 را با نشان SAE : 40 نشان می دهند.

در سالیان گذشته روغن ها با صرفاً یک شاخص گرانروی به فروش می رسیدند. به عنوان مثال SAE : 20 ، SAE : 30 و یا SAE : 50. این سبک مصرف روغن مشکلاتی را برای مصرف کننده به همراه داشت. به عنوان مثال اگر در خودروئی روغن SAE : 50 ریخته میشد ، کافی بود که آن خودرو شب هنگام در محیطی سرد با دمای صفر درجه پارک شده باشد. در زمان استارت موتور به دلیل ویسکوزیته بالا (و افزایش یافته در اثر سرما) روغن سفت شده و به سختی به اجزای موتور میرسد. یا بالعکس اگر در موتور یک خودرو روغن SAE : 20 ریخته میشد ، به محض ورود خودرو به یک محیط گرمسیری ، روغن خاصیت روانکاری روغن به طرز چشمگیری کاهش پیدا میکرد. در هر دو صورت ، به دلیل عدم وجود ویسکوزیته کافی در روغن ، اصطکاک بالا و سرانجام آسیب رسیدن به قطعات ، دور از انتظار نبود. بنابراین در محیط هائی که سرما و گرما را به طور متناوب در تمامی فصول سال تجربه میکردند ، پیشنهاد تعویض روغن موجود با روغن متناسب با فصل جاری داده میشد.

به این نوع از روغن موتور ، تک درجه یا Mono Grade گفته می شود.

اما در سال های اخیر  با پیشرفت هائی که در زمینه تولید روغن صورت گرفت ، محققان به این نتیجه رسیدند که میتوان با تغییر فرمولاسیون ترکیب افزودنی ها با روغن پایه ، به روغن اتوماتیک یا چهارفصل یا Multi Grade دست یافت. این بدان معنا بود که با در نظر گرفتن محیط های تردد یک خودرو در بازه مشخص ، خریدار میتوانست یک روغن اما با قابلیت تغییر به چند ویسکوزیته مختلف خریداری نماید.

به عنوان مثال اگر شما روغن SAE : 20W50 خریداری نمائید یعنی این روغن ، هم شامل خواص روغن با ویسکوزیته 50 و هم ویسکوزیته 20 می باشد. در این شاخص ، عدد کوچک تر ، نشانگر ویسکوزیته در فصل سرماست. به همین دلیل پس از آن حرف W که مخفف Winter می باشد قرار دارد. عدد بزرگتر نیز نشانگر ویسکوزیته در فصل گرماست.

با مصرف روغن اتوماتیک دیگر جای نگرانی برای سفت شدن روغن در اثر سرما از یک طرف و روان شدن در اثر گرما از طرف دیگر نیست.

هر چه اختلاف بین دو عدد ذکر شده در SAE روغن بالاتر باشد ، یعنی قدرت تغییر ویسکوزیته آن بالاتر است. به عنوان مثال روغن SAE : 10W40 نسبت به روغن SAE : 20W40 قوی تر است. اما این شاخص بستگی به توصیه خودروساز و همچنین محیطی دارد که شما در آن رانندگی خواهید کرد.

به صورت نرمال روغن های با شاخص گرانروی 20 در زمستان (SAE : 20W….) قابلیت تحمل سرما تا ده درجه سانتیگراد زیر صفر را دارند. اما در صورتی که محیط زندگی شما سردتر از دمای مذکور است ، می توانید از روغن های 10W و یا حتی 5W استفاده نمائید.

درجه کیفی

موسسه نفت آمریکا یا American Petroleum Institute  با علامت اختصاری API متشکل از 650 شرکت در زمینه تولید ، پالایش ، توزیع و سایر جنبه های صنعت نفت می باشد. این انجمن ، كیفیت روغن ­های موتور را در دو گروه دسته­ بندی نموده است. گروه اول روغن­ های موتور برای خودروهای بنزینی كه با علامت S مشخص شده و گروه دوم روغنهای موتور دیزلی كه با علامت C مشخص شده است. سطح كیفیت هر یك از روغنهای این دو گروه به وسیله حروفی (به ترتیب الفبا) كه بعد از حرف S یا C نوشته می ­شود ، مشخص می ­گردد. بنابر این روغن با استاندارد API : SA یک روغن بنزینی و با سطح کیفیت بسیار پایین است و روغن API : SN آخرین سطح کیفیت روغنهای بنزینی است که در موتورهای نسل جدید استفاده می شود. در مورد روغنهای دیزلی نیز همین قاعده برقرار است.

جدول زیر ، نشان دهنده انواع تقسیم بندی روغن برای موتورهای بنزینی است.

سطح کیفیت	وضعیت	توضیحات
SA	از رده خارج	روغن موتور پایه به حساب می آید که در برخی موارد مواد ضد کف و کاهش دهنده نقطه ریزش نیز دارد. این روغن موتور برای هیچ خودرویی در حال حاضر مناسب نیست.
SB	از رده خارج	این روغن برای موتورهای تولید شده در بین سال های 1930 تا 1963 میلادی طراحی و ساخته شده است و در حال حاضر کاربردی ندارد. البته برای برخی موتورهای به جا مانده از آن زمان کاربردی است. مواد ضد اکسیداسیون و ضد ساییدگی در این نوع روغن وجود دارد.
SC	از رده خارج	برای موتورهای ساخته شده در سال های 1964 تا 1967 مناسب است. مواد پاک کننده و ارتقاء مواد ضد سایش و ضد خوردگی به نسبت روغن قبلی، از ویژگی های آن است.
SD	از رده خارج	این کد همانند کد SC بوده و تنها تفاوت آن میزان مواد افزودنی است که بیشتر شده است. این نوع روغن موتور برای موتورهای ساخته شده در بین سال های 1968 تا 1971 مناسب است.
SE	از رده خارج	سطح با کیفیت تری از دو رده قبلی خود است و برای موتور های بنزینی ساخته شده در بین سال های 1972 تا 1979 مناسب است.
SF	از رده خارج	این کد برای موتورهای مدل 1980 تا 1988 مناسب بوده و تفاوتی که با روغن SE دارد در میزان خاصیت ضد اکسیداسیون و ضد ساییدگی آن است که افزایش یافته است.
SG	از رده خارج	همانند روغن موتور SF بوده با این تفاوت که دارای مواد افزودنی بیشتری است. این روغن برای موتورهای ساخته شده در بین سال های 1989 تا 1993 میلادی مناسب است.
SH	از رده خارج	این نوع روغن از جمله اولین روغن هایی است که ملاحظات محیط زیستی در ان لحاظ شده است؛ هرچند در حال حاضر از رده خارج محسوب می شود. از این روغن می توان برای موتورهای ساخته شده بین سال های 1994 تا 1996 میلادی استفاده کرد.
SJ	رایج	از جمله روغن های مرغوب محسوب می شود که مناسب موتورهای 1997 تا 2001 میلادی است. سطح کیفی این روغن موتور ممتاز است.
SL	رایج	بالاترین سطح کیفیت روغن موتور بنزینی در استاندارد API را دارد و مناسب برای خودروهای ساخته شده از نیمه دوم سال 2002 میلادی است.
SM	رایج	برای مدل های اواخر سال 2004 میلادی مناسب است.
SN	رایج	این روغن موتور برای تمامی موتورهای خودرو بنزینی ساخته شده از سال 2010 به بعد مناسب است. این نوع روغن موتور در برابر اکسیداسیون مقاوم است، پوشش دهی فوق العاده ای دارد و محافظت آن در برابر رسوب گذاری بر روی قطعات تکمیل شده است.این روغن موتور عملکرد موتور در دمای پایین را بهبود می بخشد. روغن موتور با استاندارد SN باعث صرفه جویی در مصرف سوخت نیز می شود.

شکل زیر تکامل این استاندارد را به مرور زمان نشان می دهد.

همچنین می توانید در جدول زیر ، انواع تقسیم بندی های روغن برای موتور های دیزل را مشاهده نمائید.

سطح کیفیت	وضعیت	توضیحات
CA	از رده خارج	شامل مواد پاک کننده و ضد خوردگی می باشد. برای موتور های دیزلی سبک مدل سال های 1940 تا 1950 مناسب است.
CB	از رده خارج	برای متور های دیزلی سبک مدل 1949 تا 1960 که سوخت حاوی گوگرد بیشتری به کار می بردند، مناسب است.
CC	از رده خارج	شامل مواد افزودنی پاک کننده و ضد خوردگی بوده و برای موتورهای دیزلی سبک مدل سال  های 1961 به بعد مناسب است.
CD	از رده خارج	شامل مواد افزودنی ضد خوردگی، ضد سایش، پاک کننده است و برای موتورهای دیزلی سوپر شارژ و با سوخت محتوی گوگرد زیاد، مناسب است و در سال 1955 معرفی شد.
CD-II	از رده خارج	برای موتور های دو زمانه در سال 1987 طراحی شده است.
CE	از رده خارج	روغن موتور مناسب برای موتور های دیزلی سنگین سوپر شارژ و توربو شارژ مدل 1980 تا 1987 است که به جای روغن های CC و CD نیز می تواند به کار رود.
CF	از رده خارج	روغن موتور تک درجه ای مناسب برای موتور های دیزلی سنگین سوپر شارژ و توربو شارژ است که در سال 1984 معرفی شده است و می تواند جایگزین روغن CD شود.
CF-2	از رده خارج	روغن موتور مناسب برای موتورهای موتور های دیزل دو زمانه است که در سال 1994 معرفی شده است که می تواند جایگزین CD-II باشد.
CF-4	از رده خارج	روغن موتور چند درجه ای مناسب برای موتورهای دیزل سنگین سوپر شارژ و توربو شارژ مدل 1990 است.
CG-4	از رده خارج	مانند روغن CF-4 است ولی برای مدل سال 1995 و برای مصرف با سوخت هایی که کمتر از 5/0 درصد گوگرد دارند.
CH-4	رایج	برای موتور های دیزلی سنگین سوپر شارژ و توربو شارژ مدل 1998 مناسب است.
CI-4	رایج	روغن مخصوص موتور های دیزلی سبک، متوسط و سنگین با ویژگی کاهش اکسید های نیتروژن تا 50% با استفاده از گازهای خروجی خنک شده از اگزوز به عنوان جایگزین اکسیژن. این روغن به منظور مقابله با اسید های حاصل از NOX ، دارای قابلیت ذخیره بالاتری است.
CJ-4	رایج	معرفی شده در سال 2006 برای موتور های سرعت بالای چهار زمانه. این روغن موتور طراحی شده تا استانداردهای تولید آلایندگی مدل سال 2007 در اتوبان را دارا باشد. روغن های API CJ-4  از حد معیار های عملکردCl-4 PLUS, Cl-4, CH-4,CG-4 و CF-4 فراتر رفته و می توانند به طور موثری موتور های نیازمند سرویس این نوع API را روغن کاری نمایند.

شکل زیر تکامل این استاندارد را به مرور زمان نشان می دهد.

یک نکته

اینکه اعداد 2 و 4 در جدول روغن موتورهای دیزل ، نشان دهنده دو زمانه و یا چهار زمانه بودن موتور است.

در کنار استاندارد API  ، استاندارد دیگری نیز مخصوص روغن موتورهای اروپائی تعریف گردیده است. انجمن تولیدکنندگان خودروی اروپا یکی دیگر از مراکزی است که سیستمی برای طبقه بندی روغن موتور ارائه کرده است. این کمیته تا حد امکان آزمایش های موتوری خود را با موتورهای ساخت کارخانجات اروپایی انجام می دهد.

روغن موتورهای مصرفی در بازارهای اروپا، بر اساس روش دسته بندی سازمان ACEA به کلاس (سری) های مختلف تقسیم بندی می شوند:

روغن موتورهای بنزینی : کلاس A

روغن موتورهای دیزلی سبک  : کلاس B

روغن موتورهای دیزلی سنگین : کلاس C

در سیستم طبقه بندی ACEA  نیز هر سری از روغن ها با توجه به خواص و سطوح کیفی مختلف به چندین دسته یا Category  تقسیم می شوند که در زیر آنها را مشاهده می نمائید.

روغن موتورهای بنزینی به دسته های  A1، A2 ،  A3، A4 ، A5

روغن موتورهای دیزلی سبک به دسته های  B1،  B2، B3 ،  B4، B5

روغن موتورهای دیزلی سنگین به دسته های  E2،  E3،  E4، E5

چند نکته در خصوص خواص دیگر روغن موتور

در روغن موتور خواصی وجود دارد که بر اساس آنالیز فنی ، می توان آنها را از یکدیگر تمایز داد. به جز ویسکوزیته یا شاخص گرانروی که به صورت مفصل در خصوص آن صحبت کردیم ، در زیر به صورت مختصر به بررسی برخی دیگر از خصوصیات روغن می پردازیم.

نقطه ریزش (POUR POINT)

پایینترین دمایی که روغن در آن دما هنوز می‌تواند جاری شود را نقطه ریزش می‌نامند.

نقطه اشتعال (FLASH POINT)

نقطه اشتغال، پایین ترین دمایی است که در آن، روغن به اندازه کافی به بخار تبدیل می‌شود و با هوا یک مخلوط قابل اشتغال می‌ سازد. به طوری که با نزدیک کردن شعله آتش، روغن در یک لحظه مشتعل و سپس خاموش می‌شود. این آزمون براي اندازه گیري میزان آتشگیري و فرّار بودن روغن صورت می‌گیرد.

نقطه احتراق (FIRE POINT)

نقطه احتراق، پایین ترین دمایی است که در آن، روغن به اندازهاي بخار تولید می‌کند که با نزدیک کردن شعله، مشتعل می‌شود و این اشتغال مدتی ادامه می‌یابد. نقطه احتراق معمولاً حدود 15 درجه سانتیگراد بالاتر از نقطه اشتعال است.

چگالی و وزن مخصوص (SPECIFIC GRAVITY)

چگالی یا دانسیته به جرم واحد حجم یک ماده اطلاق می‌ شود که در سیستم SI با واحد Kg/m³ سنجیده می‌ شود. در محاسبات حمل و نقل فرآورده های نفتی ، بیشتر از چگالی نسبی یا وزن مخصوص استفاده می‌ شود. که عبارت است از نسبت وزن مخصوص ماده به وزن مخصوص آب در شرایط استاندارد.

روغن دنده

واسکازین یا روغن جعبه‌ دنده خودرو روانسازی است که برای  روانکاری  قطعات متحرک موجود در جعبه‌دنده (گیربکس ،  دیفرانسیل و جعبه‌فرمان خودرو) استفاده می‌شود.

واسکازین باید به اندازه كافی سیال بوده تا به راحتی در سیستم ـ حتی زمانی كه هوا سرد است ـ توانایی گردش داشته باشد. در روغن های دنده نیز مانند روغن های موتور، چند درجه ای بودن روانكار دامنه وسیعی از درجه حرارت عملیاتی را پوشش می­دهد. ازطرف دیگر روغن دنده باید سازگاری مناسب با فلزات در تماس نظیر فولاد، برنز و یا دیگر آلیاژ های مس را دارا بوده ، مقاومت شیمیایی بالایی دربرابر اكسیداسیون و سفت شدن از خود نشان دهد و نیز بر روی قطعات ، لایه روانكاری پایدار ایجاد كند.

یكی از مهم ترین خصوصیات عملكرد یك روان كننده دنده ، ظرفیت تحمل بار آنها و یا به عبارت دیگر توانایی آن جهت جلوگیری كردن و یا به حد اقل رساندن سائیدگی دندانه دنده­ها است. این ظرفیت تحمل بار بیشتر با استفاده از مواد افزودنی در روانكار تامین می شود. به این نوع روان كننده ها، روانكارهای فشار پذیر(EP) گفته میشود .

به منظور تفكیك بین روغن های دنده خودرو با سطوح مختلف خواص فشار پذیری (EP) ، انجمن نفت امریكا (API) هفت سری روانكار برای سیستم های انتقال دهنده قدرت غیراتوماتیك تهیه كرده است كه نام­گذاری آنها به ترتیب خصوصیت فشار پذیری عبارتند از  

• API GL-1
• API GL-2
• API GL-3
• API GL-4
• API GL-5
• API GL-6
• API MT-1

در مورد روان­كارهای مختلفی كه در سیستم انتقال دهنده مكانیكی خودرو وجود دارد ، روان كننده باید دارای سطوح كیفی حداقل API GL – 1 باشد. اتومبیل های مدرن سطوح كیفی بالاتر نظیر API GL-4  و API GL-5را نیاز دارند. سطوح كیفی­ مذكور ، بر روی ظروف روغن های دنده تولید شده توسط سازندگان معتبر، درج می شود.

در صورتی كه سیستم انتقال قدرت از نوع اتوماتیك باشد ، حتماً باید از سیال انتقال قدرت اتوماتیك یا A.T.F استفاده كرد. از روغن های دنده برای قسمت هایی نظیر جعبه فرمان و دیفرانسیل نیز می توان استفاده كرد كه در این موارد باید به توصیه سازنده توجه نمود. روغن دنده مخصوص دیفرانسیل چون در شرایط سخت تری کار می کند ، باید از روغن دنده گیربکس قوی ترباشد.

مشخصه های عمومی لازم برای روغن­های دنده عبارتند از :

گرانروی مناسب : روغن‌دنده بايد داراي گرانروي مناسب براي تشکيل يک لايه‌ی پايدار روغن در يک سرعت و درجه‌ حرارت مشخص باشد. گرانروی يکي از اساسي‏ترين ويژگي‏ها براي اطمينان از ايمنی دنده‏ها و کارکرد بدون صداي آنها مي‏باشد.گرانروی مناسب در درجه‌حرارت عملکرد تضمينی بر توزيع روغن به تمام سطوح و تشکيل لايه‌های روغن در سرعت‌ها و فشارهای موجود می‌باشد.

 خواص ضدزنگ و ضدخوردگی : خاصيت ضد‌زنگ‌ برای محافظت سطوح فلزی در برابر زنگ‌زدگی است. روغن‌دنده‌ها نبايد خورنده‌ باشند، بلكه بايد از خوردگی شيميايی سطوح‌ فلزی جلوگيری کنند. به منظور جلوگيري از خوردگی و مخلوط‌شدن مواد حاصل از زنگ‏زدگی و خوردگی با روغن، روانکار و محيط روانکاری بايد از نظر شيميايی خنثی باشند.

 پايداری در برابر کف‌کردن (جلوگيری از تشکيل کف) : از آنجا که در صورت تلاطم و هم‌خوردن روانکار و در نتيجه ايجاد کف در روغن، لايه‏ي روغن مناسب و خوبي بر روي دندانه‏ها و دنده تشکيل نمي‏شود، بنابراين ضدکف بودن از نيازهاي بسيار مهم و اصلي روانکار است. اين ويژگی از تشکيل مقادير بيش از حد کف در مخازن و جعبه‌دنده‌ها جلوگيری می‌کند.

 آبگريزی : از آنجا که رطوبت موجود در محيط اطراف سيستم دنده به هنگام پايان کار دنده‏ها تمايل به ميعان دارند، از اين‌رو روان­کار بايد توانايی جداسازی و دفع آب و يا رطوبت را داشته باشد. روغن‌ بايد دارای قدرت جداشدن سريع از آب و حفاظت در برابر تشکيل امولسيون‌ داشته باشد.

 حفاظت سطوح در برابر خراش : روغن‌دنده بايد مانع خراشيدگي سطوح دندانه‏هاي تحت فشار و بار زياد شود.

جلوگيری از سايش سطوح: اين ويژگي در روانکار موجب کاهش سايش، آسيب‌ديدن و از کار افتادن زود هنگام  دنده‏ها می‏شود.

پايداری : اين ويژگي در روغن امکان استفاده از آنرا براي مدت طولاني‏تری فراهم مي‏کند.

روان‏سازی : اين ويژگی در کاهش اصطکاک مؤثر است.

 چسبندگی : چسبندگی روغن‏‌دنده‌ از هدر ‌رفتن روغن در اثر نيروي گريز از مرکز در سرعت‌هاي بالا جلوگيری مي‏کند. 

سازگاري با کاسه ‏نمدها و آب بندها : سازگاری روغن‌دنده با کاسه‌نمدها، از امکان واکنش يا تخريب روغن و کاسه‌نمد جلوگيری می‌کند.

روغن هیدرولیک

خودرویی که دارای فرمان هیدرولیکی است، به یک منبع انرژی برای کمک به راننده در هنگام پیچیدن و دور زدن مجهز است. بیش تر فرمان‌هایی که از چنین منبع انرژی برخوردارند هیدرولیکی‌اند. وقتی راننده غربیلک فرمان را می‌چرخاند ، پمپ هیدرولیک ، روغن مربوطه را تحت فشار به سیستم فرمان خودرو انتقال می‌دهد تا به واسطه اهرم‌بندی مناسب ، چرخ ها به راحتی به طرفین گردش کنند. روغن هیدرولیک مانند روغن های دیگر از اختلاط روغن پایه و مواد افزودنی تولید می شود که می تواند با توجه به نوع روغن پایه و مواد افزودنی ، کاربردهای مختلفی در سیستم های گوناگون داشته باشد.

روغن هیدرولیک را می‌توان پرمصرف‌ترین روغن صنعتی نامید. از این‌رو با توجه به مصرف بالا و کاربردهای متنوع و شرایط کاری گوناگون ، این روغن نیز از تنوع بالایی برخوردار است. در واقع روغن هیدرولیک در یک سیستم نقش انتقال‌دهنده انرژی را بازی می کند و در صورتی که این روغن دچار مشکل شود ، این وظیفه به خوبی انجام نشده و سیستم با اختلال یا توقف در کارکرد روبه رو می‌شود. به طور کلی وظایفی که از یک روغن هیدرولیک انتظار می رود روان‌کاری ، انتقال نیرو ، کاهش اصطکاک و سایش ، محافظت از زنگ‌زدگی اجزای سیستم و سازگاری با تمام اجزای سیستم است. روغن‌های هیدرولیک به‌شدت به آلودگی هایی که وارد آن‌ها می شوند حساس بوده و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن‌ها در اثر آلودگی و ایجاد شرایط سخت کاری تغییر می‌کند.

بیشتر افراد بر این باورند که روغن هیدرولیک نیز باید همچون روغن موتور، زمان و یا کیلومتر کار‌کرد مشخصی داشته باشد ، در حالی‌که این موضوع در روغن‌های صنعتی و به خصوص روغن هیدرولیک به تنوع تجهیزات ، شرایط گوناگون کارکرد و نوع کاری که روغن در سیستم انجام می‌دهد بستگی دارد. از این رو نمی توان برای تمام انواع روغن‌های هیدرولیک مورد استفاده در خودروهای مختلف زمان کارکرد یکسانی را تعریف نمود و آن را مبنای کار سیستم قرار داد. روغن های هیدرولیک عموما دارای افزودنی‌هایی هستند که تجهیزات هیدرولیک را در مقابل سایش ، خوردگی و اصطکاک محافظت می‌کنند. افرودنی‌های این نوع روغن معمولا چندمنظوره بوده و میزان آن‌ها در روغن هیدرولیک نباید به هر دلیلی کاهش یابد. تغییر در وضعیت روغن هیدرولیک به واسطه تیره شدن یا مات شدن ظاهری رنگ آن ، استشمام بوی سوختگی از روغن ، تغییرات در گرانروی یا ویسکوزیته و همچنین کف کردن آن قابل تشخیص است.

ادامه کار با روغن اکسیدشده نیز منجر به تشدید سایش در تجهیزات متحرک و ایجاد مشکل در سیستم فرمان خودرو می‌شود که باعث جمع شدن لجن در مخزن و لوله‌ها می‌گردد. در صورتی‌ که هیچ یک از علائم فوق در روغن هیدرولیک مشاهده نشود ، توصیه می‌شود بر اساس توصیه شرکت سازنده و کارشناسان خودرو ، این سیال پس از هر 120 هزار کیلومتر پیمایش خودرو به طور کامل تعویض شود. ضمنا به این نکته نیز باید توجه داشت که هرگز روغن‌های هیدرولیک حتی با ویسکوزیته یکسان را نباید با هم مخلوط کرد.

روغن های هیدرولیک از نظر کیفی در حال حاضر با شاخص ویسکوزیته سنحیده میشوند. ویسکوزیته های 32 ، 46 ، 68 ، 100 و 150 از جمله تولیدات فعلی در صنعت روغن هیدرولیک هستند.

بطور کلی روغن های هیدرولیک بر اساس استاندارد ISO 6743 به سطوح کیفیت زیر تقسیم بندی می شوند :

HH : روغن پایه معدنی بدون مواد افزودنی. این اولین نسل از روغن های هیدرولیک بود.

HL : با اضافه کردن مواد افزودنی ضدزنگ و ضد اکسیداسیون نسل جدیدی از این روغن ها بوجود آمد که به این گروه روغن های گردشی نیز گفته می شود.

HM : با اضافه کردن مواد افزودنی ضد سایش به روغن های HL روغن های هیدرولیک جدید تولید شد که در حال حاضر پر مصرف ترین روغن های هیدرولیک هستند.

HV : با بالا بردن شاخص گرانروی روغن های هیدرولیک HM ، این سطح کیفیت بدست آمد، که برای کار کرد در محدوده دمایی وسیع مناسبند.

HG : این روغن ها که به روغن هیدرولیک ماشین ابزار معروفند، با خاصیت چسبندگی که دارد ، در سیستم های کشویی رفت و برگشتی از سیستم به بیرون پرتاب نمی شوند.

بطور کلی وظایفی که از یک روغن هیدرولیک انتظار می رود ، روانکاری، انتقال نیرو، کاهش اصطکاک و سایش، محافظت از زنگ زدگی اجزاء سیستم و سازگاری با تمام اجزاء سیستم است.

دسته دیگر از روغن های هیدرولیک هستند که به روغن سیالات هیدرولیک ضد آتش معروف هستند. البته این بدین معنی نیست که این سیالات در مجاورت با آتش شعله ور نمی شوند، بلکه آنها در مجاورت با آتش دیرتر شعله ور شده و در برابر انتشار شعله مقاومت می کنند. این دسته از روغن ها معمولا در مکان هایی که احتمال آتش سوزی زیاد است (مانند درب کوره های ذوب فلزات) مورد استفاده قرار می گیرند.

این روغن ها نیز به چهار دسته اصلی تقسیم می شوند:

HFA : امولسیون های روغن در آب

HFB : امولسیون آب در روغن

HFC : سیالات آب گلایکول

HFD : مایعات سینتتیک

گریس

گريس مخلوطي ژلاتيني است که از يک سيال روانساز ( روغن ) و يک ماده غليظ کنند(Thickner)  و مواد افزودني خاص ساخته مي شود . مشخصات وکيفيت گريس به نوع و مقدار ماده غليظ کننده ، مواد افزودني ، مشخصات روغن پايه و همچنين فرآيند توليد بستگي دارد.

ماده غليظ کننده مهمترين عامل پايداري دربرابر آب ، پايداري در شرايط دماي بالا وپايداري کيفيت در زمان مصرف و حفظ کيفيت است.گريس ها مشابه روغن ها ، براي حداقل رساندن اصطکاک و فرسايش بين سطوح متحرک ، کاربرد دارند . درمواردي که روانساز بايد به عنوان مانعي براي جلوگيري از ورود ذرات خارجي عمل کند  يا موقعيت حرکت بين دو سطح به گونه اي است که نياز به روانساز نيمه جامد وجود دارد، بايد از گريس بعنوان روانکار استفاده شود . بعلاوه از بُعد عملياتی روانکاري، گریس عموما مکمل روانکاري اکثر سيستم هاي صنعتي است .

گریس از نگاه تخصصی :

گريس از کلمه لاتين کراسوس ، به معني چربي گرفته شده است.تعريف امروزي گريس عبارتست از يک محصول جامد تا نيمه مايع يک عامل سفت کننده که در يک روغن مايع معلق باشد . تقسيم بندي اوليه گريس ها به وسيله نوع ماده سفت کننده آن ها بوده است. معمول ترين سفت کننده ها صابون هاي فلزي هستند . از سفت کننده هاي ديگر، مي توان از خاک بنتونيت ، سيليکاژل ، پلي اوره و سفت کننده هاي غير آلي نام برد .

گريس هايي که داراي پايه صابوني هستند، از سه جزء تشکيل شده اند :

يک جزء چربي ( حيواني يا گياهي ) که معمولا ً 4 تا 15 درصد کل گريس را تشکيل مي دهد ( به چربي ها اسيد چرب مي گويند ) .جزء دوم يک قليايي است قلياي به کار برده شده در ساخت گريس شامل هيدروکسيدهاي فلزات کلسيم